نواع فعل در زبان فارسی و طرز ساخت آنها

        
۱)ماضی ساده/ مطلق =بن ماضی+شناسه های ماضی :

 رفتم / رفتی/ رفت / رفتیم / رفتید / رفتند.
نکته: گاهی در قدیم برای زینت بخشیدن به فعل ماضی ساده پیشوند

« ب»می افزودند :           بگفت ای هوادار مسکین من      برفت انگبین یار شیرین من

۲)ماضی استمراری=می+ماضی ساده :

می رفتم / می رفتی / می رفت /می رفتیم / می رفتید / می رفتند
نکته ۱:  گاهی در قدیم به جای « می» از پیشوند « همی» استفاده می کردند : 

همی کشت  و  همی گفت  ای دریغا        که باید کشتن و هشتن در این دشت

نکته ۲: گاهی در قدیم به جای« می» در اول فعل ، از پسوند « ی » در اخر فعل استفاده  می شد : 

کبوتران  به  طاعت  و مطاوعت  او  روزگار  گذاشتندی

۳)ماضی نقلی=صفت مفعولی+ام.ای.(است).ایم.اید.اند :

رفته ام / رفته ای / رفته است / رفته ایم / رفته اید / رفته اند

نکته : شکل کامل فعل ماضی نقلی ( رفته استم / رفته استی و…. ) در قدیم گاهی مورد استفاده قرار میگرفت :

آن   شنیدستی ( شنیده ای ) که از عشق  نباید ترسید

۴)ماضی بعید=صفت مفعولی+ بودم.بودی.بود.بودیم.بودید.بودند :

رفته بودم / رفته بودی / رفته بود /………

۵)ماضی التزامی=صفت مفعولی+باشم.باشی.باشد.باشیم.باشید.باشند :

رفته باشم / رفته باشی / رفته باشد / …….

۶ ) ماضی مستمر/ ملموس = داشت + شناسه + ماضی استمرای فعل اصلی : 

داشتم میرفتم / داشتی میرفتی / داشت می رفت / …….

نکته : گاهی بین دو جزء کمکی و اصلی ماضی مستمر فاصله ایجاد می شود که نباید ما را به اشتباه بیندازد  :

داشتم  کم کم  به  او  دل  می بستم   ( داشتم می بستم = ماضی مستمر)

 
۷)مضارع اخباری=می+بن مضارع+شناسه های مضارع :

 می روم / می روی / میرود/…….

نکته ۱: گاهی در قدیم به جای پیشوند « می» از «همی» استفاده می شد:

همی گویم و گفته ام بارها            بود کیش من مهر دلدار ها

نکته۲ :گاهی این فعل (چه در زمان حاضر چه در قدیم ) بدون علامت خاص به

 کار برده می شود :

بگفت آن جا به صنعت در چه کوشند ؟        بگفت اندوه خرند و جان فروشند.  (کوشند/ خرند / فروشند ، مضارع اخباری هستند)

این کار مشکلاتی را با خود همراه دارد  ( دارد = مضارع اخباری)

نکته۳ : گاهی در گذسته به جای « می » ا ز« ب» در ابتدای فعل استفاده

 می شد

۸)مضارع التزامی= ب+بن مضارع+شناسه های مضارع :

 ببینم / ببینی / ببیند / ……….

نکته۱ : گاهی این فعل بدون پیشوند « ب » مورد استفاده قرار میکیرد :

 اگر دستم رسد  (برسد) بر چرخ گردون ……..

نکته۲ : گاهی به جای پیشود « ب» در اول فعل از « می» استفاده می شود و برای تشخیص این فعل از مضارع اخبای فقط باید به معنی آن توجه کرد : 

زاغ گفت: من باری جای نگه دارم و می نگرم (بنگرم) تا چه کنند

نکته۳: شکل ظاهری « سوم شخص مفرد ماضی استمراری » و « دوم شخص جمع مضارع اخباری » در برخی افعال شبه هم هستند و فقط باید در جمله تفاوت آنها را تشخیص داد  :

می خرید ( آن پسر هر روز کتاب می خرید «ماضی استمراری» )  و (شما همیشه کتاب می خرید « مضارع اخباری »)

این نکته برای افعال زیر نیز صدق میکند

دریدن / خریدن / لرزیدن / سنجیدن / لغزیدن / پریدن / ……

 نکته۴ : دوم شخص جمع مضارع التزامی و دوم شخص جمع فعل امر از نظر ظاهر کاملا شبیه هم هستند : 

شاید به یزد  بروید ( مضارع التزامی )       به یزد بروید( امر)

۹ )مضارع مستمر ( ملموس ):فعل های کمکی از مصدر « داشتن »

( دارم / داری / دارد / ….) + مضارع اخباری  :

دارم می روم / داری می روی / دارد می رود /……..

نکته : گاهی هم بین جزء کمکی و اصلی مضارع مستمر فاصله ایجاد می شود:

دارم کم کم به موفقیتشان امیدوار می شوم ( دارم می شوم= مضارع مستمر)

۹)آینده=خواهم.خواهی.خواهد.خواهیم.خواهید.خواهند+بن ماضی :

خواهم گفت / خواهی گفت/ خواهد گفت/ …